Από το καλοκαίρι είναι σε εξέλιξη ένα «τιτάνιο» έργο αποκατάστασης στις τοιχογραφίες της Μονής Σουμελά στην Τραπεζούντα. Στη φυσική φθορά του χρόνου ήρθε να προστεθεί ο ανθρώπινος παράγοντας επάνω στον ζωγραφικό διάκοσμο του καθολικού. Δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι οι επισκέπτες που το μοναστήρι δέχτηκε κατά περιόδους μέχρι και το πρόσφατο παρελθόν, έχουν επιφέρει ένα «παλίμψηστο βανδαλισμών» που όμοιό του δύσκολα συναντά κανείς. Αυτό, λοιπόν, καλούνται σήμερα οι συντηρητές να αφαιρέσουν.
Οι τοιχογραφίες του μοναστηριού που έχουν δημοσιευτεί, λίγες βυζαντινές και οι περισσότερες μεταβυζαντινές, προέρχονται από το καθολικό, που είναι γνωστό και ως «Ιερή Σπηλιά». Κάποιες άλλες σώζονται στο μέτωπο του βράχου βορείως του ναού, καθώς και σε πέντε συνολικά παρεκκλήσια μέσα και έξω από τον περίβολό του. Οι τοιχογραφίες αυτές καλύπτουν μια μεγάλη χρονική περίοδο, από το ξεκίνημα του 12ου αιώνα έως και τον 18ο αιώνα που φανερώνει πολλά για την υψηλή τέχνη του ποντιακού ελληνισμού.
Σε πρόσφατο αφιέρωμα του CNN στη μονή, οι Τούρκοι προσπαθούν να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα. Εκτός από τα μάτια και τα πρόσωπα των αγίων που με μανία έχουν ξυστεί κατά την πάγια τακτική των μουσουλμάνων, παντού στους τοίχους βρίσκεις χαραγμένα ονόματα μαζί με κάθε λογής γκράφιτι. Λες και οι βυζαντινές τοιχογραφίες είναι σελίδες από ένα άτυπο «βιβλίο επισκεπτών». Καμία αίσθηση του μνημείου, όχι τους μακρινούς χρόνους, αλλά ακόμη και την περίοδο που το μοναστήρι ήταν κλειστό για αναστηλωτικές εργασίες.
Το 2015 ξεκίνησε η αποκατάσταση του μοναστηριακού συγκροτήματος και οι εργασίες ολοκληρώθηκαν σε δύο φάσεις: πρώτα με την ενίσχυση και γεωτεχνική συντήρηση των πετρωμάτων και εν συνεχεία με την ανακαίνιση της εκκλησίας, των παρεκκλησίων, του καμπαναριού, των κελιών και όλων των βοηθητικών χώρων.
Πηγή φωτ.: Shutterstock
Οι Τούρκοι, λοιπόν, μιλώντας για τις εκτεταμένες φθορές στις αγιογραφίες, επικαλούνται την εγκατάλειψη στην οποία είχε αφεθεί το μοναστήρι πολλές δεκαετίες πίσω στο παρελθόν. Όσο για την κακοποίηση στα πρόσωπα, κάνουν λόγο για τις «προσπάθειες» των πιστών να πάρουν μαζί τους λίγη από την ιερότητα των αγίων. Το σίγουρο είναι ότι ολοκληρωτική καταστροφή το μοναστήρι γνώρισε το ’22, όταν οι Τούρκοι το κατέκαψαν σε μια προσπάθεια να εξαφανίσουν το ελληνικό στοιχείο από την περιοχή.
Οι μοναχοί βλέποντας την καταστροφή, είχαν φροντίσει να κρύψουν σε κοντινό παρεκκλήσι την εικόνα της Παναγίας Σουμελά και άλλα ιερά κειμήλια (σήμερα εκτίθενται προς προσκύνηση στη νέα μονή στο Βέρμιο Ημαθίας). Ο Επαμεινώνδας Κυριακίδης έγραφε το 1898 ότι αν σώζονταν αλώβητα και σώα όλα τα κειμήλια που αποκτήθηκαν κατά καιρούς, λίγα μουσεία της χριστιανικής αρχαιολογίας θα είχαν να επιδείξουν τέτοιο πλούτο.
Πηγή φωτ.: Shutterstock
H Παναγία Σουμελά ξαναλειτούργησε ως χώρος θρησκευτικής λατρείας το 2010 έπειτα από διακοπή 88 χρόνων. Λαξευμένο στους βράχους σε μια δασώδη περιοχή απαράμιλλης ομορφιάς, το μοναστήρι περιλαμβάνεται στον προσωρινό κατάλογο των μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco. Χαρακτηριστικό είναι πως αποτελεί το πετράδι της Τραπεζούντας, τον πιο δημοφιλή τουριστικό προορισμό της περιοχής, γεγονός που εξηγεί την ανάγκη για τη διατήρηση και αποκατάσταση των τοιχογραφιών. Μόνο κατά τη διάρκεια των εορτών του Μπαϊραμιού (16-19 Ιουνίου) οι επισκέπτες της ανήλθαν στους 14.627.
Ωστόσο, η άδεια για την τέλεση θείας λειτουργίας στη Σουμελά δόθηκε φέτος ανήμερα της εορτής των Εννιαήμερων της Παναγίας και όχι τον Δεκαπενταύγουστο, στην εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όπως συνέβαινε τα τελευταία χρόνια κι όπως περιμένουν οι ποντιακής καταγωγής προσκυνητές.
