Του Tim Worstall
Οι απόψεις από τη μαρξιστική πλευρά συνήθως ακολουθούν την αναποδογυρισμένη λογική των έργων του Lewis Carol. Συχνά, δουλεύουν καλύτερα αν κάποιος τις δει ως αντανακλάσεις.
Η εσφαλμένη λογική των αντικαπιταλιστών
Πάρτε για παράδειγμα τον ισχυρισμό του Richard Wolff ότι “ο καπιταλισμός είναι ο λόγος που σας εκμεταλλεύεται ο εργοδότης σας”. Σύμφωνα με τον Γουλφ, οι εργατικές συνεταιριστικές εταιρείες είναι πολύ καλύτερες από τις καπιταλιστικές μορφές οργάνωσης.
Δεν υπάρχει τίποτε το κακό με τις συνεταιριστικές εταιρείες καθαυτές. Η απαίτηση όμως του Γουλφ να αποκτήσουν οι εταιρείες αυτές πρόσβαση σε εξωγενές κεφάλαιο είναι το σημείο που το επιχείρημά του αρχίζει να γίνεται εσφαλμένο. Εξάλλου, ο μόνος χρήσιμος ορισμός του καπιταλισμού είναι το σύστημα στο οποίο συμβαίνει η πρόσβαση σε εξωγενές κεφάλαιο.
Μία από τις βασικές ενστάσεις έναντι του καπιταλισμού είναι η πολυφορεμένη επιμονή ότι σε ένα καπιταλιστικό σύστημα ο εργαζόμενος δεν κερδίζει την πλήρη αξία της εργασίας του. Αυτό είναι εκμετάλλευση, και κάτι πρέπει να γίνει γι' αυτό.
Το επιχείρημα αυτό έχει ένα σημαντικό λογικό σφάλμα: πάει και από τις δύο πλευρές, καθώς ούτε ο καπιταλιστής δεν κερδίζει το πλήρες αποτέλεσμα της χρήσης του κεφαλαίου του, πράγμα που σημαίνει πως και ο καπιταλιστής υφίσταται εξίσου εκμετάλλευση.
Όπως υποστηρίζει η ορθόδοξη μαρξιστική θεωρία, η προσθήκη του κεφαλαίου στην εργασία είναι αυτή που παράγει την αύξηση της παραγωγικότητας και συνεπώς υψηλότερους μισθούς. Αυτό όμως σημαίνει πως η προσθήκη του κεφαλαίου ωφελεί τον εργαζόμενο, και ο καπιταλιστής μας δεν κερδίζει όλη την αξία από τη χρήση του κεφαλαίου.
Αν το ένα είναι εκμετάλλευση, τότε είναι και το άλλο
Ο εθελούσιος σοσιαλισμός μπορεί να είναι βιώσιμος στην αγορά
Ο Γουλφ όμως μπορεί να πατά σε σταθερότερο έδαφος σε ό,τι αφορά τις συνεταιριστικές εταιρείες. Είναι αλήθεια πως το να κερδίζουν οι εργαζόμενοι ένα μέρος των κερδών μπορεί να αποδώσει. Οι οργανισμοί που ανήκουν εξ ολοκλήρου στους υπαλλήλους είναι πιο παραγωγικοί. Η John Lewis ακμάζει ακόμη και στο σημερινό σκληρό περιβάλλον της λιανικής και υπάρχουν επίσης και αμερικανικές αλυσίδες σούπερ μάρκετ που ανήκουν σε εργαζόμενους. Αυτές δεν έχουν πρόβλημα να ανταγωνιστούν με την καπιταλιστική Walmart όπως ακριβώς και η Waitrose με την Tesco και την εξίσου καπιταλιστική Sainsbury's.
Η μεγαλύτερη δέσμευση των εργαζομένων στους οποίους ανήκει ένα μέρος της πίτας μπορεί επίσης να εξηγεί το γιατί όλες μα όλες οι τεχνολογικές επιχειρήσεις στον κόσμο πληρώνουν το προσωπικό τους με έναν συνδυασμό μισθών και μετοχών.
Ο σοσιαλισμός συνεπώς λειτουργεί. Ή τουλάχιστον, ο εθελούσιος σοσιαλισμός όντως λειτουργεί ενίοτε, και σήμερα είναι κοινότοπο να αναφέρεται η Mondragon ως ένα παράδειγμα βιομηχανικής εταιρείας που πέτυχε όντας οργανισμός με τους εργαζόμενους ως ιδιοκτήτες. Οι δύο σημαντικές λέξεις εδώ είναι πάντως το εθελούσιος και το ενίοτε.
Για παράδειγμα, μια χαλυβουργική εταιρεία που ανήκει στους υπαλλήλους της θα είναι κάτι το σπάνιο. Είναι μάλλον απίθανο 10.000 εργάτες να έχουν καναδυό δισεκατομμύρια σε κεφάλαιο για να συστήσουν μια τέτοια εταιρεία - και αν τα έχουν, θα είναι ανόητοι να μην διαφοροποιήσουν την επένδυσή τους.
Η ιδιοκτησία στους υπαλλήλους μπορεί, θεωρητικά, να αποδώσει όταν το βασικό συστατικό της συνταγής είναι το ανθρώπινο κεφάλαιο, αλλά λιγότερο όταν αυτό που μετρά είναι το φυσικό κεφάλαιο.
Ο εθελούσιος χαρακτήρες είναι προφανής. Αν κάποιοι θέλουν να οργανωθούν κατά λιγότερο ή περισσότερο κοινοτιστικές μορφές παραγωγής, καλή τους τύχη.
Υπάρχουν όμως δύο σφάλματα που πρέπει να αποφεύγονται. Το πρώτο είναι το λογικό και αφορά ίσως στους ορισμούς: το να αρχίζει κανείς να επιμένει ότι αυτές οι συνεταιριστικές εταιρείες των εργαζομένων θα πρέπει με κάποιο τρόπο να αποκτήσουν πρόσβαση σε εξωγενές κεφάλαιο. Αυτός είναι ο ορισμός του καπιταλισμού.
Το δεύτερο είναι σημαντικότερο. Είναι αλήθεια, όπως αναφέρθηκε, ότι η εργατική ιδιοκτησία λειτουργεί καλύτερα κάποιες φορές και ότι οι πιο καπιταλιστικές μορφές οργάνωσης λειτουργούν καλύτερα κάποιες άλλες. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι μια μέθοδος που θα ξεκαθαρίζει τι λειτουργεί καλύτερα και πότε - και εδώ είναι που φτάνουμε στην αγορά.
Αφήνοντας την αγορά να αποφασίζει
Η απόφαση του ποια είναι η καλύτερη μορφή για τον εκάστοτε συγκεκριμένο στόχο δεν είναι κάτι που καθορίζει η θεωρία εκ των προτέρων - προκύπτει από τον ανταγωνισμό στην αγορά.
Μπορούμε λοιπόν να παρατηρήσουν κάτι το ενδιαφέρον σε σχέση με αυτή την αξίωση της ανωτερότητας της σοσιαλιστικής μορφής οργάνωσης, τουλάχιστον ως προς τις επιδόσεις της. Αν ήταν όντως παραγωγικότερη πάντα και παντού, τότε θα είχε ήδη κυριαρχήσει στην οικονομία.
Το ίδιο ισχύει και για την καπιταλιστική εναλλακτική. Το γεγονός ότι ούτε αυτή έχει κυριαρχήσει, μας δείχνει πως κάθε μία από τις δύο έχει τις αρετές της. Επίσης, δεν ξέρουμε πότε και πού θα ισχύει αυτό στο μέλλον. Θα πρέπει, απ' ό,τι φαίνεται, να αφήσουμε τους ανθρώπους να τα δοκιμάσουν και να δούμε τότε.
Ή, με άλλα λόγια, η ελευθερία της αγοράς υπερισχύει των άλλων ανησυχιών μας εδώ. Η υπολογιστική μηχανή του ανταγωνισμού στην αγορά μας λέει ποια μορφή οργάνωσης είναι πιο παραγωγική για κάποιο συγκεκριμένο χρονικά και τοπικά στόχο. Όσο έχουμε την ελευθερία να επιλέγουμε μορφές οργάνωσης καθώς και τον ανταγωνισμό της αγοράς, θα συνεχίζουμε να το διαπιστώνουμε.
--
Ο Tim Worstall είναι στέλεχος του Adam Smith Institute στο Λονδίνο.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 23 Ιουνίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
