Η ματιά αναζητεί την ομορφιά, σαν την αντικρίσει τη θαυμάζει και ξαποσταίνει. Η φωτογραφική ματιά εξυψώνει το κάλλος με την κατάλληλη χρήση του μέσου και αφήνει τεκμήρια αντάξια να ενσωματωθούν στο πάνθεον της Τέχνης. Το στιγμιαίο καθίσταται διαχρονικό σαν απαθανατιστεί, και μία φωτογραφία είναι αρκετή να πυροδοτήσει «ανασκαφή» στις σκέψεις και σε αρχεία. Οι φωτογραφίες της Έλλης Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη (Nelly’s, Αϊδίνιο, 1899 - Αθήνα, 1998) αποτελούν «κειμήλια» της μεσοπολεμικής και μεταπολεμικής φάσης της φωτογραφίας, καθότι η φωτογράφος αποτέλεσε τη σημαντικότερη μορφή στην τέχνη αυτή την περίοδο εκείνη.
Διαφορετικής θεματικής κάθε μία, οι φωτογραφίες αναδεικνύουν κάθε φορά εκείνο που αναπαρίσταται. Όπως στην αδημοσίευτη φωτογραφία της Ρωσίδας χορεύτριας Ελισαβέτας (Λίλα) Νικόλσκα, τραβηγμένη (1929-1930) στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης. Στηριζόμενη στη βάση του Παρθενώνα μόλις με τα δάχτυλα του ενός ποδιού της και ακουμπώντας στον κίονα, η Νικόλσκα σαν να απευθύνει κάλεσμα προς το τοπίο με το βλέμμα στραμμένο ψηλά. Το ύφασμα το οποίο τυλίγει το γυμνό της σώμα την κάνει να δείχνει σαν ένα πλάσμα της αρχαιότητας. Εν προκειμένω, το ύφασμα αποτελεί μέρος της συγκρατημένης χορευτικής της κίνησης, προέκταση του σώματός της στην απόδοση του ρυθμού.
Η φωτογραφία αυτή, που αποτελεί την κεντρική στο παρόν σημείωμα, ανήκει στη συλλογή Τίνας και Μιχάλη Κρασάκη και παρουσιάζεται για πρώτη φορά στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, στο πλαίσιο της έκθεσης «Nelly΄s - Συλλογή Κρασάκη». Η έκθεση συντίθεται από 150 αργυροτυπίες και βρομιοελαιοτυπίες, τυπωμένες, υπογεγραμμένες και σφραγισμένες από την ίδια τη φωτογράφο την εποχή «της δημιουργίας τους, γεγονός που μαρτυρά ακόμα περισσότερο την ιστορική αυθεντικότητά τους σε αντίθεση με σύγχρονες ανατυπώσεις από τα αρνητικά της καλλιτέχνιδος», διευκρινίσει η εικαστικός και επιμελήτρια της έκθεσης, Στέλλα Κουκουλάκη. Δίνουν, έτσι, οι φωτογραφίες, στο κοινό την ευκαιρία να κάνει ένα ταξίδι στο χρόνο μέσα από τη ματιά της Nelly΄s στην Ελλάδα, τότε.
«Όταν γνώρισα την Ελλάδα και τις τόσες ομορφιές της, σχεδόν σε κάθε μου βήμα έβλεπα και έναν πίνακα μπροστά μου. Όπου κι αν γύριζα να δω, αντίκριζα εικόνες έτοιμες να φωτογραφηθούν», είχε επισημάνει η ίδια για τη σχέση της με το ελληνικό τοπίο.
Nelly's, Οι Καρυάτιδες, π. 1935. Αργυροτυπία, 27,8 x 37,9 εκ. Κάτω αριστερά, ανάγλυφη σφραγίδα Photo Nelly’s Athens.
Περιηγούμενο το κοινό στο χώρο της Δημοτικής Πινακοθήκης Χανίων αντικρίζει την Ακρόπολη και τα άλλοτε τοπία των Δελφών, της Ολυμπίας, της Σαντορίνης και του Μυστρά, μεταξύ άλλων, προτού ο πανδαμάτωρας χρόνος τους δώσει την εικόνα που έχουν σήμερα.
Εκτός από τη Νικόλσκα, η Nelly’s συστήνει στο κοινό ένα Κρητικόπουλο, αφήνει τεκμήριο στιγμιότυπο από την παράσταση «Ικέτιδες» (1930) καθώς και τη Σκάλα Φηρών όπως ήταν το διάστημα 1925-1930. Αναδεικνύονται, έτσι, παραδοσιακές ομορφιές, πορτραίτα, επιφανείς προσωπικότητες και χορεύτριες της εποχής, οι «Δελφικές Εορτές». Οι φωτογραφίες δίνουν επίσης πληροφορίες για τη δράση της Nelly’s στη φωτογραφία πορτραίτου, αρχαιοτήτων και τοπίων, θεάτρου και μόδας, την ενασχόλησή της με την απαθανάτιση του γυμνού και του χορού.
Στιγμιότυπο από την παράσταση «Ικέτιδες», 1930. Αργυροτυπία με τονισμό σέπιας, 15,8 x 21,9 εκ. Κάτω αριστερά, ανάγλυφη σφραγίδα Photo Nelly’s Athens. Verso: βιολέ σφραγίδα.
«Δεν πρόκειται απλώς για καλαίσθητα έργα τέχνης. Είναι αξιόλογα ιστορικά ντοκουμέντα που αποτυπώνουν σημαντικές στιγμές, συναισθήματα και ιστορίες από το παρελθόν. Αποτελούν, από τη μία πλευρά, έκφραση του οράματος και της δημιουργικότητας της φωτογράφου και, από την άλλη πλευρά, είναι έργα που παρέχουν πληροφορίες για το κοινωνικό, ιστορικό και πολιτιστικό πλαίσιο στο οποίο δημιουργήθηκαν», σημειώνει η Στέλλα Κουκουλάκη.
Η Σκάλα Φηρών, 1925-1930. Αργυροτυπία με τονισμό σέπιας, 27,8 x 21,1 εκ. Κάτω αριστερά, διπλή ανάγλυφη σφραγίδα Photo Nelly’s Athens. Verso: βιολέ σφραγίδα.
Η φωτογραφία δεν είναι μόνο το θέμα της, είναι και η ιστορία της και η θέση της στην Ιστορία. Από την εποχή της Nelly’s έως σήμερα, η φωτογραφική πρακτική έχει αλλάξει και θα εξακολουθεί να αλλάζει. Εκείνο το οποίο θα κρίνει το αποτέλεσμα της κάθε λήψης είναι η ματιά που την αποτυπώνει· θα έχει αντίκτυπο –θα έχει «επιτύχει»– σαν προσφέρει συγκίνηση στο κοινό και εκείνο με τη σειρά του διερωτηθεί τι είναι αυτό στη φωτογραφία που του προσφέρει εσωτερικά κύματα. Ακόμη κι αν η φωτογραφία υπάγεται σε ένα παρελθόν που καθένας μας δεν έχει ως σώμα βιώσει – κι εκεί εδράζεται η δύναμη της φωτογραφικής τέχνης από κοινού με τη διαχρονική ματιά του προσώπου που πατά το κλείστρο της μηχανής, την κατάλληλη στιγμή.
Κρητικόπουλο. Αργυροτυπία, 22,3 x 16,2 εκ. Κάτω αριστερά, ανάγλυφη σφραγίδα Photo Nelly’s Athens.
Τα 150 καρέ της έκθεσης στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων είναι επιλογή από τα συνολικά 300 που διαθέτει η συλλογή Μιχάλη Κρασάκη, μία από τις μεγαλύτερες ιδιωτικές συλλογές με έργα της πολυπράγμωνος φωτογράφου. Αρκετές από τις φωτογραφίες παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο πλαίσιο της έκθεσης. Τη συνοδεύει δίγλωσσος πλήρως εικονογραφημένος κατάλογος με κείμενα των Στέλλας Κουκουλάκη, Ηρακλή Παπαϊωάννου και Μιχάλη Κρασάκη, που υλοποιήθηκε με τη στήριξη της Περιφέρειας Κρήτης.
Κατά τη διάρκεια της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν οργανωμένες ξεναγήσεις για ομάδες ενηλίκων και εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολικές ομάδες. Η διάρκεια της έκθεσης είναι έως τις 10 Νοεμβρίου 2024.
Η Ρωσίδα χορεύτρια Ελισαβέτα (Λίλα) Νικόλσκα στην Ακρόπολη, 1929-1930 (τμήμα της φωτογραφίας στην κεντρική του παρόντος σημειώματος).
Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων, Χάληδων 98-102, +30 28210 92294 & +30 28210 92419, www.pinakothiki-chania.gr, Facebook & Instagram: @MunicipalArtGalleryChania
